Agriturizm nedir? Uygulamada kullanılan yasal modeller ve örgütlenme seçenekleri

İnsan & Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi’ndeki çalışma, agriturizm (tarım turizmi) için dünyada kullanılan yasal yapıların ve örgütlenme modellerinin karşılaştırmasını sunuyor; vergi, sorumluluk ve yönetişim boyutlarında politika yapıcılara yol haritası çıkarıyor.

Agriturizm (tarım turizmi) için işletme, ortaklık, kooperatif ve dernek gibi yasal seçenekler; sorumluluk, vergi ve yönetişim farkları. Politika ve uygulama için pratik özet.

Türkiye’de kırsal kalkınma, kültürel mirasın korunması ve tarımsal gelirlerin çeşitlendirilmesi hedefleri, agriturizm (tarım turizmi) başlığını yeniden gündeme taşıyor. İNSAN VE TOPLUM BİLİMLERİ ARAŞTIRMALARI DERGİSİ’nde yayımlanan çalışma, agriturizmin kavramsal çerçevesinden yasal örgütlenme modellerine uzanan kapsamlı bir çerçeve sunuyor ve “hangi yapıda kurulmalı, kim kime karşı sorumlu, vergi ve muhasebe yükümlülükleri nasıl değişir?” sorularını pratik karşılaştırmalarla yanıtlıyor.

Agriturizm: Neyi kapsar, neden şimdi?

Yazında “agritourism/agriturism” olarak anılan kavram, tarımsal üretim sahasında çiftlik deneyimi, ürün tadımı/satışı, konaklama-etkinlik ve eğitim gibi turizm odaklı faaliyetlerin birleşimini ifade ediyor. Çiftçiler için ek gelir ve yaşam biçimini koruma fırsatı sunarken, yerel topluluklarla parklar/milli parklar arasında köprü işlevi görebiliyor. Çalışma, kavramın pazarlama kanalı, tanıtım vitrini ve destekleyici sektörler (acentalar, ulaştırma, hediyelik üreticileri) ile çok katmanlı bir ekosisteme yayıldığını vurguluyor.

Dört işlevsel grup

Araştırma, agriturizmde yer alan aktörleri dört sınıfa ayırıyor:

Doğrudan hizmet sağlayanlar: Agriturizm çiftlik ve tarlaları.
Doğrudan satış kanalı olarak kullananlar: Çiftlikler ve küçük tarım/gıda işleme tesisleri.
Tanıtım/tutundurma için kullananlar: Üretim sürecini ziyaret/deneyimle görünür kılan tarım-gıda işletmeleri.
Süreci destekleyenler: Hediyelik üreticileri, seyahat acentaları, ulaştırma şirketleri.

Neden yasal çerçeve kritik?

Tarım ve turizm kesişiminde muhasebe, vergilendirme, emeklilik ve sağlık sigortası gibi idari süreçler hızla karmaşıklaşıyor. Agriturizmin bağımsız bir faaliyet olarak tanınmadığı durumlarda, “zanaat/esnaf” sınıflamasına sıkışma vergi ve mevzuat uyum maliyetlerini artırabiliyor. Çalışma, açık tanım ve sınıflandırmanın idari yükleri azalttığını, sürdürülebilirliği güçlendirdiğini belirtiyor.

Hangi yasal yapı? Karşılaştırmalı özet

Tarım turizmi girişimleri farklı tüzel ve tüzel olmayan formlarda kurulabiliyor. Her form; sermaye gereksinimi, yönetim organları, borç/sorumluluk (liability) ve vergisel sonuçlar bakımından farklılaşıyor.

Kendi hesabına (şahıs) işletme: En basit form. Tüzel kişilik yok; sınırsız kişisel sorumluluk söz konusu. Hızlı başlar, risk sahibin üzerindedir.
Genel ortaklık: Ortakların tümü temsil yetkisine sahiptir; müştereken ve müteselsilen sınırsız sorumluluk taşırlar.
Sınırlı ortaklık: En az bir genel ortak (sınırsız) ve bir sınırlı ortak (yatırımı kadar sorumlu). Yönetim genel ortaktadır; yatırımcı profiline uygundur.
Sınırlı sorumlu şirket / halka açık şirket (LLC/PLC): Tüzel kişilik vardır; işletme borçlarından şirket sorumludur. Sermaye, yönetim ve denetim organları zorunludur; ölçek büyütme, yatırım ve kurumsal yönetişim için uygundur.
Kooperatif: “Bir üye-bir oy” ilkesiyle demokratik yönetişim; üyeler ilan edilen paylar ölçüsünde sorumludur. Topluluk yararı ve adil değer zinciri için güçlü bir araç; ancak güncel yatırım ortamında kurulumu ve ölçeklenmesi daha nadir.
Dernek: Kamu yararı/mesleki amaçlarla örgütlenme; kâr dağıtımı yoktur, gelir amaç için kullanılır. Bilgilendirme, standartlar ve destinasyon yönetiminde tamamlayıcı rol oynar; tüzük izin verirse sınırlı ticari faaliyet yürütebilir.

Çalışma, farklı ülkelerde ortaklıklara tüzel kişilik tanınması konusunun değiştiğini (ör. İskoçya’da sınırlı ölçüde, Almanya/Polonya’da yok; ancak dava açma/mal edinme imkânı gibi) not düşerek, sınır ötesi ağlara katılacak girişimler için yerel mevzuat farkındalığını hayati görüyor.

Politika ve uygulama için çıkarımlar

Net tanım ve kayıt: Agriturizmin ayrı faaliyet kodu/meslek sınıfı altında tanınması; vergi, SGK ve ruhsat süreçlerini sadeleştirir.
Risk ve sorumluluk yönetimi: Ziyaretçi güvenliği, arazide etkinlikler ve ürün tadımında doğan riskler için uygun hukuki form + sigorta kombinasyonu önerilir.
Kooperatif ve derneklerin rolü: Ortak pazarlama, rezervasyon altyapısı, eğitim-standart geliştirme ve kamu ile müzakere gücü için üst örgütlenmeler stratejiktir.
Yerel değer zinciri: Kısa tedarik zinciri, yerel istihdam ve kadın-genç girişimciliği için teşviklerin agriturizm kriterlerine uyarlanması kırsal refahı artırır.
Planlama ve taşıma kapasitesi: Etkinlik/konaklama kapasitesinin imar, çevre ve ulaştırma planları ile uyumlandırılması, doğa-kültür varlıklarının korunmasını sağlar.
Eğitim ve rehberlik: Girişimcilere yönelik vergi/muhasebe, hijyen-gıda güvenliği, marka-hikâye anlatımı ve dijital pazarlama eğitimleri ölçeklenebilirliği artırır.

Kimler için hangi model?

Tek çiftlik/tek hane küçük ölçek: Kendi hesabına işletme → düşük giriş eşiği; ancak sınırsız sorumluluk riski.
Aile işletmeleri + yatırımcı desteği: Sınırlı ortaklık → yönetim/saha operasyonda aile, finansmanda pasif ortak.
Büyüme ve finansman arayanlar: Limited/Anonim → kurumsal yapı, kredi/hibe erişimi, profesyonel yönetim.
Bölgesel ağ ve ortak pazarlama: Kooperatif + dernek → ölçek ekonomisi, destinasyon markası, standart ve kalite.

Sonuç: Çalışma, agriturizmin yalnızca yaratıcı bir turizm ürünü değil, aynı zamanda hukuki tasarımı doğru yapıldığında kırsal ekonomiye sürdürülebilir bir kaldıraç olabileceğini gösteriyor. Doğru yasal formun seçimi, sorumlulukların dağılımı ve örgütlenme mimarisi, başarının belirleyici unsurları.

Kaynak: İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi