Hevsel bahçeleri için mecliste koruma çağrısı yapıldı

Diyarbakır Milletvekili Serhat Eren, UNESCO Dünya Mirası listesindeki Hevsel Bahçeleri’ndeki tahribatı gündeme taşıyarak Kültür ve Turizm Bakanı’na yazılı soru önergesi verdi.

Serhat Eren, UNESCO mirası Hevsel Bahçeleri’ndeki kaçak yapılaşma ve çevresel tahribatlara dikkat çekerek Kültür ve Turizm Bakanı’na yazılı soru önergesi sundu.

Diyarbakır Milletvekili Serhat Eren, Hevsel Bahçeleri’nin korunmasına ilişkin olarak Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Nuri Ersoy’un yanıtlaması amacıyla Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne yazılı soru önergesi sundu.
Önerge, 28. Dönem 4. Yasama Yılı’nda 7/35133 esas numarasıyla kayda alındı ve 13 Ekim 2025 tarihinde TBMM Başkanlığı’na ulaştı.

UNESCO mirası Hevsel Bahçeleri’nin önemi

Hevsel Bahçeleri, Dicle Nehri kıyısında, Diyarbakır Kalesi ile nehir vadisi arasında yer alan yaklaşık yedi yüz hektarlık verimli bir arazidir. Ekolojik çeşitliliğiyle öne çıkan bu alan, Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin en büyük kuş cenneti olarak biliniyor.
180’den fazla kuş türünün yanı sıra, susamuru, tilki, sansar, sincap ve kirpi gibi memelilere ev sahipliği yapan bölge, göçmen kuşlar tarafından dinlenme ve barınma alanı olarak da kullanılıyor.
Boz alamecek, pembe göğüslü ötleğen, yabani şahin, kızıl şahin, arı şahini, yılan kartalı, kukumav, kerkenez ve küçük kerkenez gibi türler yıl boyunca bölgede gözlemleniyor. Türkiye’de nadir görülen yaz atmacaları da Hevsel Bahçeleri’nde yaşam alanı buluyor.

Dünya mirası olarak tescillendi

Bu özellikleri nedeniyle Hevsel Bahçeleri, 2013 yılında UNESCO Dünya Mirası Listesi’ne aday gösterilmiş, 2015 yılında ise Diyarbakır Surları ile birlikte “Diyarbakır Kalesi ve Hevsel Bahçeleri Kültürel Peyzaj Alanı” adıyla Dünya Mirası ilan edilmiştir.
Ancak Milletvekili Eren, bu statüye rağmen alanda son yıllarda ağaç kesimleri, yakmalar, kaçak yapılaşmalar, özel alan bariyerleri ve kamu arazilerinin fiili işgali gibi ciddi tahribatların arttığını belirtti.

Kenevir ekimi ve kaçak yapılaşma iddiaları

Eren’in önergesinde, Dicle Üniversitesi ve Hazine’ye ait parsellerde fiili işgallerin ve yasa dışı faaliyetlerin somutlaştığına dikkat çekildi.
“Hevsel Bahçelerinde yıllara göre esrar/kenevir” başlıklı tabloya göre bölgedeki imha kayıtları şu şekilde açıklandı:

2013: 198.000 kök kenevir, 78 alanda 3 operasyon, 2 şüpheliye işlem
2016: Yaklaşık 1.000.000 kök (sahadaki kayıtlar)
2017: 88.280 kök, 11 kilogram kubar esrar
2018: 3.563 kök, 8 ayrı alan
2021: 500 kök, 92 kilogram kubar esrar, 6 gözaltı
2024: 10.292 kök, 42 alanda imha, örgütlü failler hakkında sınırlı işlem
2025: 30.001 kök (sahadaki kayıtlara göre)

Mevzuat ihlalleri ve çevresel riskler

Eren, bu faaliyetlerin hem kamu güvenliğini hem de kültürel mirasın bütünlüğünü tehdit ettiğini vurguladı.
Alanda gerçekleşen ağaç yakma, kesim, kaçak yapılaşma, bariyerleme ve kenevir ekimi gibi eylemlerin;

Çevre Kanunu,
Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Mevzuatı,
Orman Kanunu,
Mera ve Kıyılarla ilgili düzenlemeler,
Kabahatler Kanunu ve Türk Ceza Kanunu kapsamındaki çevre ve imar suçları,
Uyuşturucu ile Mücadele Mevzuatı,
Tescil ve koruma kararlarıyla doğrudan bağlantılı olduğunu ifade etti.

Koruma önlemlerinde yetersizlik

Milletvekili Eren, Hevsel Bahçeleri’nin yalnızca Diyarbakır’ın değil, Mezopotamya coğrafyasının belleği olduğunu vurguladı.
Buna rağmen bölgenin yetersiz denetim, kurumlar arası koordinasyonsuzluk ve etkisiz koruma önlemleri nedeniyle kaçak yapılaşma, işgal ve uyuşturucu faaliyetlerinin merkezi haline geldiğini belirtti.

Bakanlığa yöneltilen sorular

Eren, Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Nuri Ersoy’a şu soruları yöneltti:

2015’ten bu yana Hevsel Bahçeleri hakkında Bakanlıkça kaç kez durum raporu hazırlanmış ve UNESCO’ya iletilmiştir?
Kaçak yapılaşma, ağaç kesimi ve tahribatlarla ilgili Koruma Bölge Kurulu kararları nelerdir, kaçı uygulanmıştır?
UNESCO’ya gönderilen son durum raporunda ne tür bozulmalar tespit edilmiştir?
UNESCO’nun uyarılarına karşı hangi önlemler alınmıştır?
Hevsel Bahçeleri Alan Yönetim Planı en son ne zaman güncellenmiştir?
Alan Yönetim Başkanlığı, fiili işgaller konusunda Bakanlığı bilgilendirmiş midir?
Yerel idareler ve üniversitelerle yapılan koruma protokolleri nelerdir?
UNESCO statüsünün korunması için izleme veya denetim mekanizması kurulmuş mudur?
Alanın risk altına girmemesi için bir eylem planı hazırlanmış mıdır?
Son beş yılda yürütülen projeler, bütçeler ve faaliyetlerin dökümü nedir?

Süreç devam ediyor

TBMM kayıtlarında yer alan bilgilere göre önerge, 15 günlük cevaplanma süresi devam ediyor statüsündedir.
Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın vereceği yanıt, hem Hevsel Bahçeleri’nin korunması hem de UNESCO Dünya Mirası alanlarının yönetimi açısından önem taşıyor.

Kaynak: TBMM